Του Πάνου Καζάκου, NEA, 17.12.12
Καθώς τελειώνει το τέταρτο έτος της κρίσης και η κοινωνία καλείται να δεχθεί μια νέα περίοδο λιτότητας πολλαπλασιάζονται οι ανησυχίες ότι η ελληνική Δημοκρατία μπορεί να έχει την τύχη της Βαϊμάρης. Οπως το έθεσε ο Πρωθυπουργός και η ελληνική «απειλείται από την άκρα Αριστερά και από την άνοδο του ακροδεξιού, φασιστικού νεοναζί κόμματος». Τι είχε συμβεί στη Γερμανία του Μεσοπολέμου; Με την κρίση του 1929, η βιομηχανική παραγωγή υφίσταται καθίζηση, η ανεργία ξεπερνά το 25% και αρχίζει η ραγδαία ανάκαμψη του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος. Οι κυβερνήσεις, λόγω εκλογικού συστήματος, είναι ασταθείς. Το 1933 ο Χίτλερ γίνεται καγκελάριος και αρχίζει το ξήλωμα των δημοκρατικών θεσμών! Ουδείς πιστεύει σήμερα βέβαια ότι είναι δυνατό ακραία μορφώματα όπως η Χρυσή Αυγή (ΧΑ) να γίνουν εξουσία. H XA έχει πράγματι αναχρονιστικά και μη ρεαλιστικά στοιχεία. Υπενθυμίζω, όμως, ότι ελάχιστοι προέβλεπαν ακόμα και λίγες εβδομάδες πριν ότι ο Χίτλερ θα γινόταν καγκελάριος το 1933. Εκαναν λάθος.
Μήπως κάνουμε σήμερα το ίδιο λάθος; Υπάρχουν αναμφίβολα ανησυχητικές ομοιότητες με τις γενικότερες οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες της Βαϊμάρης. Π.χ., η ανεργία και η αβεβαιότητα ωθούν στα άκρα, κυρίως προς τα δεξιά! Οι θεσμοί της χώρας (όπως και της Βαϊμάρης) είναι ασθενείς. Ο πολιτικός και οικονομικός φιλελευθερισμός είναι καχεκτικός και η αμφισβήτηση των θεσμών έρχεται τόσο από τα άκρα όσο και, έμμεσα, από το κέντρο του πολιτικού συστήματος με τις πελατειακές πρακτικές του. Στην κρίση μπορεί εύκολα να διογκωθούν αντιδημοκρατικές πρακτικές. Πολλές κινήσεις αριστερά και δεξιά αντικαθρεφτίζουν ένα πνεύμα αντιφιλελευθερισμού και αμφισβήτησης της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Εν τούτοις, εκτιμώ ότι οι φόβοι που στηρίζονται σε ιστορικές συγκρίσεις είναι υπερβολικοί. Συχνά οι συγκρίσεις αυτές παραβλέπουν κρίσιμους ιδιαίτερους παράγοντες που οδήγησαν στην κατάρρευση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Π.χ., έχουν υποτιμηθεί οι επιπτώσεις του Α' Παγκοσμίου Πολέμου στα μεσαία στρώματα και σε γαλουχημένους στον εθνικισμό νέους. Ο «προδομένος» στρατιώτης έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μυθολογία της άκρας Δεξιάς στη Γερμανία, έγραφε ο Ε. Χόμπσμπομ. Υποτιμώνται ακόμα ο ιδιαίτερος ρόλος του Στρατού και της κρατικής γραφειοκρατίας στη Γερμανία ακόμη και υπό δημοκρατικό καθεστώς, η παρουσία παραστρατιωτικών σωμάτων από απόστρατους (Freikorps), ο χαρακτήρας του γερμανικού Obrigkeitsstaat υπό τον μανδύα της Δημοκρατίας, τα βαθιά ιστορικά άγχη από τη γεωγραφική θέση της χώρας στη μέση της Ευρώπης κ.ά.
Η ΧΑ δεν είναι μια επανέκδοση ή αναβίωση του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού, αλλά κακέκτυπό του σε λάθος χώρο. Σε αντίθεση με τον εθνικοσιαλισμό, δεν έχει χαρισματική ηγεσία ούτε τις οργανωτικές ικανότητες που είχαν αναπτυχθεί στη Γερμανία σε περιόδους εκβιομηχάνισης και πολυετούς πολεμικής κινητοποίησης. Δεν έχει καν πρόγραμμα.
Στην Ελλάδα, οι ιστορικές μας μνήμες (γερμανική κατοχή κ.ά.) θέτουν σαφή όρια στην άνοδο της ΧΑ που έως πρόσφατα τουλάχιστον χρησιμοποιούσε ναζιστικά σύμβολα. Επίσης, η ελληνική άκρα Δεξιά δεν μπορεί να αντλεί δυνάμεις από κάποιο υπαρκτό πρότυπο, όπως συνέβη στον Μεσοπόλεμο στην Ευρώπη, οπότε η άνοδος των Ναζί στην εξουσία προσέφερε ένα φαινομενικά επιτυχημένο προηγούμενο που επηρέασε τις δικτατορίες σε Ουγγαρία, Ρουμανία, Κροατία και Ελλάδα. Σήμερα στην Ευρώπη, οι τύχες συγγενών κομμάτων κυμαίνονται και όπου, σε ηπιότερες, λαϊκιστικές μάλλον παρά φασιστικές εκδοχές, εντάσσονται σε κυβερνητικά σχήματα (Ολλανδία, Δανία) κινούνται στο πλαίσιο μιας θεμελιώδους συναίνεσης. Δεν συγκροτούν πρότυπα για τη ΧΑ. Η Ελλάδα, λοιπόν, δεν είναι Βαϊμάρη.
Ωστόσο, όσο ισχυρότερη θα είναι η παρουσία της ΧΑ στη Βουλή τόσο η πολιτική αντιπαράθεση θα διολισθαίνει σε πρωτογονισμούς. Και αν διατηρήσει τις δυνάμεις της ή τις αυξήσει κάπως (κάτι πιθανό λόγω των δυσλειτουργιών του κράτους), μπορεί να δώσει νέα ώθηση σε βίαιες αντιπαραθέσεις. Τώρα προκαλεί ηθικά και παραβιάζει τους νόμους, π.χ. επιχειρώντας να «εκκαθαρίσει» φοιτητικές εστίες και παιδικούς σταθμούς από ξένους φοιτητές! Θα έχει όρια στις θορυβώδεις πράξεις της αν, μεταξύ των άλλων, βρει απέναντί της πολιτικές δυνάμεις αποφασισμένες να υπερασπίσουν τη Δημοκρατία και όχι να τη μιμηθούν, π.χ. επιχειρώντας να εμποδίσουν βίαια εκλογές στα πανεπιστήμια, κάτι που ευτυχώς δεν πέτυχαν.
Ο Πάνος Καζάκος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου