Το τρίγωνο Αργεντινή, Ελλάδα, Ευρώπη και το «τρίλημμα» του Ρόντρικ

Της Αντιγόνης Λυμπεράκη, Καθημερινή

Tο πρόβλημα που αντιμετώπισαν η Αργεντινή το 2001 και η Ελλάδα το 2011 ήταν το ίδιο – αυτό που ο Ντάνι Ρόντρικ χαρακτηρίζει το «τρίλημμα της παγκοσμιοποίησης»: μπροστά σε τρεις επιθυμητούς στόχους, μπορείς ανά πάσα στιγμή να διαλέξεις μόνο δύο. Ποιοι είναι αυτοί;
1: Ανοιχτές Αγορές, 2: Δημοκρατία και 3: Εθνική Κυριαρχία. Σε μια ανοιχτή οικονομία, οι αναγκαίες προσαρμογές είναι τέτοιου εύρους, ώστε να μην μπορούν να «περάσουν πολιτικά». Η χρεοκοπία της Αργεντινής είναι κλασική εφαρμογή του «τριλήμματος». Στη δεκαετία του 1990, η κυβέρνηση -με υπουργό οικονομικών τον Ντομίνγκο Καβάλο- προώθησε τη «δολαροποίηση» της οικονομίας με σταθερή ισοτιμία πέσο-δολαρίου. Ετσι, δάμασε τον υπερπληθωρισμό που ταλαιπωρούσε τη χώρα επί δεκαετίες. Η σταθερή ισοτιμία δοκιμάστηκε όταν η Βραζιλία υποτίμησε το νόμισμά της κατά 50%. Η κρίση ανταγωνιστικότητας στην Αργεντινή σήμαινε ότι για να αποπληρωθούν οι δόσεις του χρέους σε δολάρια δεν αρκούσαν οι εξαγωγές και έπρεπε να εξοικονομηθούν χρήματα από το Δημόσιο. Η λιτότητα που εφήρμοσε ο Καβάλο φάνηκε να αποδίδει αρχικά, μέχρι που προσέκρουσε σε βίαιες αντιδράσεις στο εσωτερικό. Αυτές οδήγησαν στην πτώση της κυβέρνησης, στη χρεοκοπία και στην απομόνωση της Αργεντινής από την παγκόσμια οικονομία. Η τρικυμία του καλοκαιριού του 2014 είναι υπενθύμιση ότι η χρεοκοπία ακόμη προκαλεί διαταραχές. Η εμπειρία της Ελλάδας είναι ακριβώς παράλληλη - ώς το 2011.

Απώλεια ανταγωνιστικότητας (λόγω σταθερής ισοτιμίας - ΟΝΕ), εξυπηρέτηση χρέους με πρόγραμμα λιτότητας, βίαιες αντιδράσεις, απονομιμοποίηση της κυβέρνησης. Από το 2011 και μετά, όμως, η εμπειρία της Ελλάδας αποκλίνει από αυτήν της Αργεντινής. Η απομείωση του χρέους ήταν συναινετική και με κανόνες, το πρόγραμμα δεν διακόπηκε, ενώ, τρία χρόνια μετά, η Ελλάδα ξαναβγήκε στις αγορές. Με όρους Ρόντρικ, η Ελλάδα φάνηκε να ξεπερνά τους καταναγκασμούς του τριλήμματος της παγκοσμιοποίησης, τους ίδιους που καταβαράθρωσαν την Αργεντινή.

Η διαφορά ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Αργεντινή είναι η Ευρώπη. Ενας υπερεθνικός (αλλά και δημοκρατικός) θεσμός, ο οποίος επιτρέπει να συμμετέχουν τα μέλη του στην παγκοσμιοποίηση, αποφεύγοντας σκοπέλους χάρη στην εσωτερική αλληλεγγύη.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση στην περίπτωση της Ελλάδας προσπάθησε να βρει απάντηση στο υπαρξιακό πρόβλημα της παγκοσμιοποίησης: με ποιον τρόπο μπορούν υπερεθνικές ρυθμίσεις να ξεπεράσουν αδυναμίες και να διαφυλάττουν ταυτόχρονα δημοκρατικά εχέγγυα; Οι αστοχίες του προγράμματος οφείλονται, εν μέρει, και στη φιλοδοξία ενός πρωτοποριακού εγχειρήματος. Αν και το τελικό ισοζύγιο δεν έχει ολοκληρωθεί, η τελευταία περιπέτεια της Αργεντινής μας θυμίζει την αξία της συνέχειας της προσπάθειας.
Συνοψίζοντας, η Αργεντινή το 2001 και η Ελλάδα το 2011 βρέθηκαν μπροστά στον ίδιο γκρεμό. Η Ελλάδα διαφοροποιήθηκε επειδή επικαλέστηκε την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Η Ευρώπη, λοιπόν, είναι αυτό που μας διαφοροποιεί από την Αργεντινή. Ευτυχώς.

* H κ. Αντιγόνη Λυμπεράκη είναι καθηγήτρια Οικονομικών στο Πάντειο, αντιπρόεδρος της Δράσης.